Nabigazioa – Web mapa

HasieraAlea10ArticlesEuskal poesia idazleen artean leh...

Articles

Euskal poesia idazleen artean lehen anderea

Maria Estibaliz de Sasiola (Deba 1550a – 1611)
Patri Urkizu
p. 287-302

Testu osoa

Debako anderea, 1600go irudi baten arabera

Sorthu nintzan Etxauzian,
Hazi Garatian Agerrian,
Eskolatü Baiunian,
Madamatü Ürrütian.

  • 1  Jean de Jaurgain, « Quelques légendes poétiques du Pays de Soule », La Tradition du Pays Basque, P (...)
  • 2  Patri Urkizu (ed.), Chahoren Kantutegia. Susa, Zarautz, 2006.
  • 3  Pierre Hourmet, Histoire de Bayonne des origines à la révolution française de 1789. Bulletin de la (...)

1Jean de Jaurgain1 historialariak dioskunez XIX. menderdian bildu2 herri kanta honetan ageri zaigun Etxauzeko anderea, 1422an Menauton Ürrütiarekin ezkondu zen Dominga Ahetzekoa, batzuetan Hauzeko bezala ere agertzen dena  litzateke. Eta dirudienez Baxanabarreko jende nobleen alabak Baionan eskolatzen ohi ziren, agian, Santa Klara komentuan, non klarisak kokatu ziren XIII. mendean, eta Saint-Benoit kalean bizitzen ageri diren jada 1309. urtean3.

2Lehen pertsonan kantatzen duen andereak kexu senarrak ematen dion tratu txarraz, ez zen nornahi, noski, Etxauzeko bizkundearen arreba baizik, eta bazekikeen izkiribatzen. Tamalez, ez zaigu iritsi berak idatzitako eskuzkriburik ez eta Deba aldekoak ziren Milia Lasturko edota Santxa Hortizenik, hauek moldatu eresiak Garibairen bidez iritsi baitzaizkigu.

  • 4  Jose Maria Satrustegi, Euskal testu zaharrak. RALV-Euskaltzaindia, 1987, 31-39.
  • 5  José Manuel Floristán, « Conflictos fronterizos, espionaje y vascuence a finales del siglo XVI: 20 (...)
  • 6  Patri Urkizu (ed.), Joan Perez de Lazarraga, Dianea & Koplak. Madrid 1567. Erein, Donostia 2004.

3Dena den badakigu garaiko andere noble eta monja euskaldunek bazekitela idazten hala nola Isabel Lobiano Mutrikuko Santa Katalina komentutik ihes egiten lagundu zuen monja4, edota Urtubiako anderea XVI. mende bukaeran espioitza lanetan aritu izan zena5. Areago, Lazarragaren eskuzkribuaren aurkikuntza harrigarriak beste datu benetan interesgarri baten aurrean ezartzen gaitu, hots, besterik agertzen ez den bitartean, euskal poesia idazleen artean lehen anderearen eskuzkribuen aitzinean, hots, Maria Estibaliz Sasiola debarraren hiru poemen aurrean6.

4Nor zen andere hau ?

5Lope García de Salazar (1392-1476), Bienandanças y Fortunas liburu ospetsuaren egileak  honela deskribatzen zituen Debako ahaide nagusiak :

  • 7  Lope García de Salazar, Bienandanzas y fortunas, Libro 21, f-5v. Ikus Fundación Sancho el Sabio, h (...)

En la villa de Deva ay dos linages de buenos escuderos e de grandes faziendas que fueron e son de las regicas( ?) del solar de Olasso el uno es linage del Prevoste de Deva que son naturales de Iziar e fueron e son prevostes de aquella Villa que esta Iziar sobre esta villa de Deva ; otro linaxe ay que se llaman los de Sasiola que otrosí fueron buenos escuderos e mucho fazendados e son contrarios los unos de los otros7.

6Estibaliz Sasiola, beraz, leinuru oneko zen eta balirudike Lazarragatarrekin, Velascotarrekin eta Garibaitarrekin harremanak izan zituela eta Felipe IIaren gortean ibili izan zela, Euskal Herriko beste familia nobleetako hainbat andere bezala.  

7Nolakoa zen gortea garai haietan ?

8Lezon jaio eta Abate Marchenaren seme omen zen Eugenio de Ochoa (1815-1872), idazle eta erudito liberalak erruz idatzi zuen : poemak, eleberriak hala nola Auto de fe Felipe IIaren garaian kokatua, saioak teatroaz eta Espainako literaturaz, etabar. Hainbeste obratarik Epistolario español, Colección de cartas de españoles ilustres antiguos y modernos argitaratu  liburuan, hainitzen gutunen artean (Santillanako markesa, Sanchez de Brozas, Agirre kardinala, Juan Iriarte, Leandro Fernández de Moratín, …) bada bat Eugenio de Salazar (Madrid 1530-Valladolid 1602) delako poeta batena, urterik gabekoa baina 1567a baino leheangokotzat jotzen duena, non  ondoko hitzok irakur ditzakegun :

  • 8  Eugenio de Ochoa (ed.), Epistolario español. Colección de cartas de españoles ilustres antiguos y (...)

Está la córte, allende de esto, llena de gentes extranjeras de diversas naciones ; encontraréis por las calles unos que os saluden con  : beso la mano de vmd. ; otros os dicen : beso as maos a vosa mercé ; otros : agur xaona, orduan çagoçala ; otros : bon giorno, mi ricommendo a la signoria vostra ; otros : musieur, je me recommande à vostre bonne grace ; otros : Got berliena huberlib den gudem dag ; otros : gutmara gad boe. De manera que hay tanta diversidad de saludos, que parece vinieron como guranición y presidio á impedir el daño que el ejército de médicos cortesanos pretende siempre hacer en la gente. Y hay tanta diversidad de lenguas entre ellos, como entre los que edificaban la torre de Babel8.

9Beraz, ohar gaitezke euskaldunek ere bazutela espainol, portuges, italiano, frantses, flamendar eta ingelesen artean bere lekutxoa gortean. Eta ez da harritzekoa kontutan hartzen badugu zenbat secretario eta zenbat militar eman zituzten euskal probintziek Espainako erresumari.

10XVI. mendera hurbiltzen bagara, eta gutun hori idatzi zen garai beretsutara, badakigu zehazki Madrid aldean izan zela Joan Perez de Lazarraga, euskal eleberrigile eta poeta, zeinen eskuzkribuetarik bat  argitaratu ahal izan genuen duela gutxi. Bertan  argitaratzen genituen ikerketa, transkripzio modernoa, hizkuntzaz eranskin zenbait, ilustrazioak eta eskuzkribuaren faksimilea, eta gainera esaten genuen bazirela hiru poema esku ezberdinez idatziak, XXXIII, XXXIV eta XXXVa bezala sailkatzen genituenak, zeinen buruan hau irakur zitekeen : De la Señora Mª Estibaliz de Sasiola.    

11Aipatzen genuen ere nola Sasiola Debako etxe noble bat zen (gaur egun etxe bizitza ezberdinez osatua),  nola Lope de Sasiola batek Zumaian 1340. urtean beste bat eraiki zuen, eta nola Zumaiako San Pedro kaperan Sasiolatarren armak ageri ziren : San Antonioren hiru gurutze eta hirusta.

12Irrikitan gelditu ginen jakiteko gehiago Estibalitzen bizitzaz eta honen familiaz. Liburu hura argitaratu ondoren eta bi urte pasatu direlarik ikusita ez dela ikerketa zehatz eta dokumentatu berririk egin ona hemen aurkitu dugunaren  primizia, jakinik ikerketa serios asko egin beharrezko direla oraindik artxiboetan.

13Hor ageri dira Martin Ochoa de Sasiola, Gaztelako kondestablearen sekretarioa izan zena Karlos Va enperadorea errezibitu zuena 1539ko urriaren 25ean San Adriango bortuan, eta Debako San Anton kaperaren fundatzailea, zeina Aranzibiako jauna izan zen eta maiz hauzitan sartua Gipuzkoako Juntetako agirietan agertzen denez. Hor Paskual de Sasiola Mutrikuko eskribaua eta Debako alkatea 1583an. Hor Sebastian de Sasiola Debako alkate 1588an. Hor delako Marina, dama vizcayna que servía a la torre de Sasiola, zeina 1604eko urrilaren 4ean hil baitzen. Eta beste…

14Baina, nor zen benetan  Maria Estibaliz de Sasiola ?

15Esan behar dugu, gure ikerketa apurren ondoren,  debarra zela eta 1550a aitzin jaioa. Zergatik ? Ez dugulako bere jaiotze agiririk aurkitu, baina bai heriotzarena eta beste bat, non bere izena ageri den, eta Santa Maria de la Asunción, Debako elizan bataioen data mugak 1550-1607 direlako.

16Hona bada aurkitu agirien faksimileak eta transkripzioak  :

1565 Martin y María Martinez

  • 9  Gipuzkoako Eliz barrutiko artxiboa. Sanra Maria de La Asunción-go eliza, f. 2v, 1824 / 001-02. Mic (...)

En la villa de Deba a los 26 días de mes de diziembre de 1565 yo el sobredicho vicario de la dicha villa casé en setiembre segund la forma de santo concilio y los vendixe a Martin de Amonsategui y Doña María Martinez de Sasiola testigos de ello fueron presentes Martín Ochoa de Sasiola y Martín Ochoa de Irarrazabal y Doña Estibaliz de Sasiola y otros muchoz vezinos en dello firme de mi nombre Elbar Uzcanga ( ?). Juan y Marina9.

  • 10  Gipuzkoako Eliz barrutiko artxiboa. Sanra Maria de La Asunción-go eliza, f. 263 r. 1824 / 002-05. (...)

1611 : En diez y seis de abril de mill seiscientos y honze murio Estivaliz de Sassiola. No testó porque se tenía donados sus bienes mucho tiempo antes10.

Delako Martin Ochoa de Sasiolaz zerbait esan dugu, baina nor ote zen Martín Ochoa de Irarrazabal ?

  • 11  Catálogo de la colección de Vargas Ponce que posee el Museo Naval. (Serie Primera: Numeración Roma (...)

171600. urtekoa bezala dataturik dagoen agiri11 batean ageri zaizkigu Martín eta Domingo Ochoa de Irarrazabal anaiak galeoi kapitanak bezala. Hona nola Edouard Ducéré historialari baionesak aurkezten digun Martin Frantzia eta Espainiako itsasoko gerrez diharduelarik :

  • 12  E. Ducéré, Les corsaires sous l´ancien régime. Bayonne, E. Hourquet, 1895, 20.

Martín Ochoa de Irazabal, capitaine et armateur de la ville de Deva, ajoute que avec les vaisseaux qu´il avait armés à ses frais pendant cette guerre, il avait capturé soixante-dix navires ennemis chargés avec pavillons, étendards et artillerie... n´ayant jamais en avec lui que le capitain Dabile de Aguire, de Deba. (Archives de Bayonne, CC, 164)12.

18Beraz, eta agiri berri gehiago agertzen ez zaigun bitartean (Estibalizen testamendua, adibidez) aipatu biografiatxoa egin dezakegu. Hots, 1550a baino lehenago jaio zela Deban eta 1611an hil zela, gaztetan hiru poema bederen euskaraz idatzi zituelarik.

19Ikus eta azter ditzagun orain hauexek.

20Hona hiru poema eskuzkribatu hauen transkripzio modernoa, hots, ez letraz letra, baizik eta gaur egungo Euskaltzaindiaren arauen arabera moldatua, Toponimoak berean utzirik, Gipuzkoa (< Guipuscoa) ezik.

XXXIII

f. 50 r-1 De la Señora Mª Estibaliz de Sasiola

Leku on bat da Escocia,
obeago da Venescia.
Ene aldeko lagun oni
elkaenkako flakezia,
nai deban orduetako 5
andia dakar fantasia.
Bosteun dukat kosta jakan
baroe oni balentia,
Enperadore jaunaganik
ekarritzea lizentzia. 10
Eleizara juen oi naiz
egin oi det bekatu,
Ave Maria asi baize
ezin oi det notatu.
Liburuan bere jarri oi naiz 15
begi neureok lausotu,
fraidea predikatzen jarri,
itzik ezin aditu.
Ofrendara Dianea
ondo oi det miratu,   20
sagara gora dianean
amore lindeaz oroitu.
Amore lindo galant orrek //

f.50r-2 gogoan, oi ni banindu!
Lagunok baietz diostade, 25
neuronek ezin sinistu.
Neuronek ezin neio baia
egingo digot mandatu,
arentzat jaio nintzala ta
enagiala largatu. 30
Ez bisteak kontsolat<u>
ez egonak amorat<u>,
ez majan asentatu,
ez oean albergatu.
Jaun zerukoa eztagizu<la> 35
gizona onein amor<adu>.
Laztan enea, nai gara...
zure atean arteti.
Arren ageri zaitez,
zakuskedan leiotik. 40
Egun artan nik ez ne<ban>
munduan izan bea<rrik>,
Esperantzeak bizi oi...
erri onetzat atean.
Esperantzea galdu oi det 45
Errira natorrenea<n>. //

f. 50v-1 Ene laztan zuri ederra,
zure laztan ni banari
kontu estua emango digozu
zeruetako jaunari. 50
Munduan diran podere oro
eskuan dituanari.
Bazinaki gogoa,
laztana biotzekoa,
<z>ure minez ilgo banaiz   55
<l>audatu jaun zerukoa,
<a>more linda galant bata
<e>ne amore berria,
gura dakustan ordu orotan
<or>tzean ur det irria,
<ur> a eztakustanea.   60
<a>ldea malenkonia
<e>gun ekusi eztet eta
…oi ene bekataria.
…sigarika banendorren
…patu egun batean 65
… laztanarekin enkontra nezan
<S> an Juanen aurrean,
<ber> e iru matalotekin
<gorp>utza galanta joean. //

f. 50v-2  Zazpi urtekoz ekarri nau 70
gaxoturik oea,
zortzierrean irte neban
banijoean kalean,
debotaro entzutera
birjinearen mezea. 75
Madalena santea da
ene abogadea,
arren, emon degidala
eska nakion doea,
arimakoz eta gorputzekoz   80
obe dedan bidea.
Ene laztan biotzekoa,
kortes, entseinadea,
erri onetan bestek ezteu
ak oi deben librea. 85
Frantziako armak dakaz
goian eta bean,
aren ekusten etorriko naiz,
Lebante Urrunerean,
biok ondo izango gara 90

munduan garan artean,
paradisu erreinuan
mundutik goazenean.
Fin.

XXXIV

f. 51r-2  Etai lelo ibai  lelo,
etxean orai leloa,
damarika dan galantaena
Belagai Butroekoa.
Belagaia diotsa eta 5
zorionean jaioa.
Oreanik jagi nintzan
astelen goizean,
eskuetan busti eta
kalera nirteanean 10
ene laztan zuri ederra
berdurakin aurrean,
soinean gonaz ondo jantzita
jurapa oria gainea,
gerrian gerrikoa eder 15
solea sotil oinea,
bularteria trapua zuri
labradurak urrea,
dontzellakin fordelisak
lepoan goien ainean. 20
dontzella batek josi zeban
Iruneko kalean,
niri ondo kosta jakin
Gipuzkoako lurrean.
Orain aldiaz aita deza<dan> 25
Gaztelako noblezia,
Burgus ta Toledo,
da Cordoba ta Sibillia,
<Marocco erreinua>, //

f. 51r-1 Barcelona ta Valencia, 30
Napol erri noblea da,
arík urreant Calabria
Genoako kondaduan.
Pisakin Florencia,
Pullarekin Ferrara baino 35
obeago da Venescia.
Munduak klaramente an daki
zurea dana Cicilia.
<A>ostaenez leku ondria,
Toscanarekin Lonbardia,   40
aek guztiak hamo bere
obeago ene amore onetsia.

Fin.

XXXV

f. 51r-1 Mendi altuan erurra daidi,

aran baxuan eguzki,

mendiaran guztiak baino
ene koitaok nagusi.

Ikaz lazten ninduan dontzella batek,
aurten nai ez ekusi,

laster kanbiatu ninduan

deseo ebena gaiti.

21Ez da erraza, irakurle aditua ohartuko den bezala, konprenitzea erabat hiru testuok, poesiak berez duen zailtasunari erantsi behar baitzaizkio eskuzkribua ez egotea oso-osoa eta hizkuntzaren urruntasuna.

22Dena den, esan dezakegu, hiru poemok amodiozkoak direla, XXXIII aren ni poetikoa emakumezkoa dela, XXXIVarena ez dago oso argi, eta XXXVa gizonezkoaren ahotan ipiniak daude bi bertsoak. Garbi dago, halere, hirurak esku berak idatzi dituela, eta kontrako arrazoirik ezean Estibaliz Sasiolak idatziak.

23Nola iritsi ziren poema hauek Juan Perez de Lazarragaren poemei atxikitzera ? Hona hipotesi bat. Estibalitz, lehen poeman maitemindurik ageri zaigu eta idatziko zion poematxoa, − arrakasta handirik gabe, antza denez, − Juan Ruiz de Velascori. Hau, ordea, Belagai Butroekoaz, damarik dan galantaena-z dago maitemindurik. Hirugarrenean, poeta kexu da aurreko urtean maite zuen neskak kasurik egiten ez diolako.

24Juan Ruiz de Velascoren semea zen Juan de Velasco Lazarragaren alaba Mariarekin ezkondu zen Santillán de Larrean 1599ko urriaren 31an, eta aitaginarreba hil zitzaionean honen Genealogía... deituari jarraiki zion eta  euskarazko eskuzkribuei erantsi Estibalitz de Sasiolarenak bezala jo zituenak.

25Irakur dezagun, hain zuzen, delako leinuruei buruzko idaztian dioskuna Juan Ruiz de Velascoz :

  • 13  M. Comas, Juan Lopez de Lazarraga y el monasterio de Vidaurreta. Eusko Ikaskuntza, Barcelona, 1936 (...)

El dicho capitán Juan Ruiz de Velasco, hijo de Pedro Ruiz de Gauna y de doña Mencia de Velasco, salio de Galerreta muy muchacho a la ciudad de Valencia, con sus tíos Juan y Pedro de Velasco que vivían en aquella ciudad muy ricos y honrados, porque tuvieron en su tiempo los cargos más honrosos de aquella República. El don Juan de Velasco, que era hermano mayor, fue... y depositario de la persona del duque de Calabria despues que habiéndole conquistado el reino de Nápoles, que era suyo, le tuvo el rey Felipe II detenido en la ciudad de Valencia, encomendando su persona y servicio al dicho Juan de Velasco. Y habiendo estado con los dichos sus tíos cuatro o seis años, se salió en 1558 al reino de Sicilia, asentándose por soldado en la compañía de Adrián García Aragonés, y fué con él a la jornada de los gelbes y la ganaron por marzo del año 1560, e hicieron un fuerte y estando en él fortificando la ciudad llego la armada del turco y tomó y rompió la armada del Rey ; y el dicho Juan Ruiz de Velasco con la gente que se halló en defensa del fuerte, se quedó dentro, donde estuvieron sitiados desde 11 de mayo hasta fin de julio de dicho año q560 (donde por falta de agua murieron de 4000 hombres más de 3900), a los cuales los ganó y llevo el truco cautivos a Trípoli de berbería, donde el dicho Juan Ruiz de Velasco estuvo trece meses esclavo hasta que al fin de ellos se rescató a su costa y vino... donde sanó la herida que tenía en la perna derecha, de un arcabuzazo en el asalto de los gelbes le dieron el año 1565[...] Y el Comendador Mayor don Juan de Zuñiga, a la sazón Virrey de Nápoles, le mandó venir con dos galeras, por general de ellas, a la guerra de Portugal donde sirvió hasta su pacificación y después a las islas de la Tercera, hasta el mes de agosto de 1584, y acabado esto con cédula de S.M. de nuevo le entregaron otras dos galeras que habían venido a España de Nápoles con Diego de Medina, enviadas por el duque de Osuna a la dicha guerra, y haciéndole general de ellas por su cédula real le mandó que embarcase en Cádiz el tercio del maestre de campo Manuel de Vega que estaba allí y le mando llevarle a Nápoles ; después fué a Barcelona en busca del príncipe Andrea Doria, a quien entonces le habían elegido por generalísimo de la mar, con el cual se fué desde Barcelona hasta Génova donde le dejó...13      

  • 14  Adibidez, Juan de Zuñigaren emaztea, Estefanía de Requesens, Felipe IIa haurraren zaindari izan ze (...)

26Badakigu, besteak beste14,Juan Ruiz de Velasco izan zela Felipe IIaren konfidantzazko gizona XVI. mende bukaeran eta honek agindutako karitatezko obren banatzaile izan zela, baina poemak lehenagoko giroa ageri digute nabarmen, hots, Mediterraneoko gerlen garaia, eta ingurune honetan behar ditugu noski, kokatu XXXIV poeman ageri zaizkigun toponimoak (Escocia, Venescia, Gaztela, Burgus, Toledo, Cordoba, Sibillia, Marocco, Barcelona, Valencia, Napol, Calabria, Genoa, Pisa, Florencia, Pulla, Ferrara, Cicilia, Toscana, Lonbardia...)

  • 15  « La N, alguna vez se pronuncia escondida en las narizes, como en oracioa, ardaoa, y para denotar (...)

27Testuon hizkuntzari errepaso bat ematen badiogu honako xehetasunak azpimarra ditzakegu. Hasi gaitezke grafiekin, eta ikus bokalei dagokionez, idazleak sudurkarien ikurra, hots, ā : jācita, (jantzita, XXXIV-13), < n > gisa transkribitu duguna darabilela. Gauza ezaguna da15 gainera garaian bazirela bokal sudurkariak, errimek agertzen diguten eran : nirteanean,  aurrean, gainea, oinea, urrea, ainean,  kalean, lurrean... (XXXIV-10-24).

28Kontsonanteeak direla eta bereizten ditu argi <- ci  ->   eta  <- sci  - >, egungo <z, tz> , alegia, txistukari frikari eta afrikatu liratekeenak, hala : Escocia, Venescia (XXXIII, 1-2). Halaber < -r- > grafema darabil askotan <-rr-> dardarkari hanitza adieraztekoan, hots, erura > erurra, ecaricea > ekarritzea, ... bezala transkribitu ditugula.

29Morfologiari dagokionez Estibaliz Sasiola debatarrarren (D) aditz laguntzaileak, bai iragangaitzak bai eta  iragankorrak badu berezitasunik Juan Perez de Lazarraga larreatarraren (L) erekiko, hala, nax (L) / naiz (D) ; dot (L) / det (D), ... beste askotan berdina izan arren : da, gara, diozu, jakan, nintzala...

30Adizkera trinkoz ere aberats dira poemok : EGIN (enagiala, eztagizula...), EKARRI (dakar, dakaz...), ETORRI (banendorren, natorrenean..., ), IKUSI (dakustan, eztakustanean, zakuskedan...), -IO- ´esan´(diostade, diozu...), IRTEN (nirteanean...), JAKIN (bazinaki, daki,...), JOAN (banijoean, goazenean, joean, natorrenean, ...).

31Izenaren bukaerak –a organikoa duten kasuetan Lazarragan bezala –ea gisa bilakatzen da : Dianea, entseinadea, mezea, santea, solea...

32Halaber – mente gaztelaniazko atzizkia darabil Lazarraga legez : klaramente, ... Baina, ageri da ere –do atzizkia :  ondo...

33Ohiko zenbaki ordinalak adierazteko erabili ohi den -garren atzizkia, ikusten dugu laburtua : zortzigarrenean > zortzierrean (XXXIII-72), non agian bokal sudurkaria zitekeen.

34Mendebaldeko –rean ablatiboa ere ageri zaigu :  Lebante urrunerean ...

35Eta garaiko eta geroagoko mendebaldeko euskaran bezala erakuslea erantsi ohi zaio izenari, guk berezita eman arren : baroeoni, lagunok, ...

36Joskerari buruz azpimarratuko genuke helburuzko perpausa –(r)en ....–t(z)en moldeez adierazten dela, hala : aren ekusten etorriko naiz (XXXIII-88).

37Hiztegiari errepasotxo bat emandakoan ikusiko dugu, toponimoez at, badirela maitasun arloko ugari (amore, amoratu, biotzekoa, galant, kortes, laztan, lindo, onetsia...), erlijiozkoak ez dira falta ( ave maria, eleiza, fraidea, jaun zerukoa, mezea, ofrenda, sagara,...), eta jantzi modazkoak bada zenbait ( bularteria, gerrikoa, gona, jurapa, labradura, librea,  solea, dontzella batek josi zeban...)

38Bada hitz bat ere noblezia munduko Lazarragak eta Sasiolak modu ezberdinean darabiltena :  fordelisa (S), flordelisea (L).

39Amodiozko hiru poemok, non agertzen zaizkigun besteen artean honako espresabideak (arentzat jaio nintzala, zure minez ilgo banaiz, laztan biotzekoa...,) nunbait kokatu beharko bagenitu, gaztelaniaz deitu ohi den poesía galante vizcaina barnean litzateke, zeinen lehen adibideak poemok liratekeen.

  • 16  Nieves Baranda, « Las escritoras españolas en el siglo XVI: la ausencia de una tradición literaria (...)

40Eta kontestu zabalago batean txerta nahiko bagenu, XVI. mendeko Errenazimenduko mugimendu barnean izan ziren emakume idazleen artean. Nieves Barandak16 erakusten digun bezala errepasoa emanez garaiko emakume idazle espainolei, izan ziren  garai hartan Marineo Siculok puellae doctae deitzen zituen zenbait (Isabel de Villena, Sor Juana de la Cruz, Constanza de Castilla, Francisca de Jesús Borja, María de Santo Domingo, Beatriz Bernal, ...) baina emakume idazleak, monjak eta seglarrak ez ziren hasi benetan irakurle zabal eta errekonozimendu publiko bat bilatzen  Teresa Avilakoak 1588an Fray Luis de Leonen aurkezpen eta baimenarekin bere obrak argitaratu zireno, eredu bilakatuz.

41Maria Estibaliz Sasiola, beraz, orainarte ezagutzen dugunaren arabera giro pribatuan euskaraz poesia idatzi zuen lehen emakumea dugu, Gaztelako gortean antza ibilia, eta agian honen eta besteen ohoretan moldatu zituen bertsook Lazarraga gazteak :

Oi, Gaztelako errege jauna,
erregiagaz ikasu,
zeure kortean dama ederrik
nola bapere ez dozun,
zegaiti Euskel Errian dira
eder guztiok dotadu.

Orrialdearen goiko aldean

Oharrak

1  Jean de Jaurgain, « Quelques légendes poétiques du Pays de Soule », La Tradition du Pays Basque, Paris, 1899, 368-383.

2  Patri Urkizu (ed.), Chahoren Kantutegia. Susa, Zarautz, 2006.

3  Pierre Hourmet, Histoire de Bayonne des origines à la révolution française de 1789. Bulletin de la société de Lettres et Arts de Bayonne, Bayonne 1986, 104.

4  Jose Maria Satrustegi, Euskal testu zaharrak. RALV-Euskaltzaindia, 1987, 31-39.

5  José Manuel Floristán, « Conflictos fronterizos, espionaje y vascuence a finales del siglo XVI: 20 documentos inéditos », Fontes Linguae Vasconum, Iruñea 1993, 177-219.

6  Patri Urkizu (ed.), Joan Perez de Lazarraga, Dianea & Koplak. Madrid 1567. Erein, Donostia 2004.

7  Lope García de Salazar, Bienandanzas y fortunas, Libro 21, f-5v. Ikus Fundación Sancho el Sabio, http: //www.euskadi net.

8  Eugenio de Ochoa (ed.), Epistolario español. Colección de cartas de españoles ilustres antiguos y modernos. Selección y notas de… Biblioteca de Autores españoles, Tomo sexagésimo segundo, Madrid 1965, 283.

9  Gipuzkoako Eliz barrutiko artxiboa. Sanra Maria de La Asunción-go eliza, f. 2v, 1824 / 001-02. Microfilm 124-02.

10  Gipuzkoako Eliz barrutiko artxiboa. Sanra Maria de La Asunción-go eliza, f. 263 r. 1824 / 002-05. Microfilm 124-03.

11  Catálogo de la colección de Vargas Ponce que posee el Museo Naval. (Serie Primera: Numeración Romana). Vol. 1, Madrid, Instituto Histórico de Marina, 1979, 48.

12  E. Ducéré, Les corsaires sous l´ancien régime. Bayonne, E. Hourquet, 1895, 20.

13  M. Comas, Juan Lopez de Lazarraga y el monasterio de Vidaurreta. Eusko Ikaskuntza, Barcelona, 1936, 147-149.

14  Adibidez, Juan de Zuñigaren emaztea, Estefanía de Requesens, Felipe IIa haurraren zaindari izan zela, eta bere ama Palamosko kontesarekin gutun ugari gurutzatzu zituela.

15  « La N, alguna vez se pronuncia escondida en las narizes, como en oracioa, ardaoa, y para denotar aquella N se deve sobre poner una cifra esta manera a modo de nariz » (Pedro de Madariaga, Honra de Escribanos, Valencia, 1565).

16  Nieves Baranda, « Las escritoras españolas en el siglo XVI: la ausencia de una tradición literaria propia », Las mujeres escitoras en la historia de la Literatura Española. Lucia Montejo & Nieves baranda (coord.), UNED, Madrid 2002, 33-55.

Orrialdearen goiko aldean

Artikulu honen planoa

Errefentzia paperezkona

Patri Urkizu, «Euskal poesia idazleen artean lehen anderea»Lapurdum, 10 | 2005, 287-302.

Erreferentzia elektronika

Patri Urkizu, «Euskal poesia idazleen artean lehen anderea»Lapurdum [Linean], 10 | 2005, Sarean emana----an 01 avril 2008, kontsultatu 28 mars 2024. URL: http://journals.openedition.org/lapurdum/84; DOI: https://doi.org/10.4000/lapurdum.84

Orrialdearen goiko aldean

Lizentzia

CC-BY-NC-ND-4.0

The text only may be used under licence CC BY-NC-ND 4.0. All other elements (illustrations, imported files) are “All rights reserved”, unless otherwise stated.

Orrialdearen goiko aldean
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search